Stok Yönetimi ve Optimizasyonu Nedir?

Yazar:  Dr. İlker Güçlü  Son Güncelleme:  30 Ağustos 2025

Üretimde ve lojistik sistemlerinde işleme, nakliye, satış veya kullanım bekleyen malzeme ve ürünlere stok denir.

Tedarik zinciri yönetimi, tesis içi ve tesisler arası
stok akışlarının doğru biçimde yönetilmesine odaklıdır.

Tedarik zincirinde akışı olan malzemeler ve stoklar aşağıdaki gibidir:

• İşleme bekleyen hammadde veya yarı ürünler
• Ürünlere dahil olmayan bakım, onarım ve yenileme malzemeleri
• Depolarda satış veya sevkiyat bekleyen bitmiş ürünler
• Nakil halindeki malzemeler
• Müşteride saklanan bitmiş ürünler
• Ürünlerin yedek parçaları olan bileşenler

Stok yönetimi, işletmenin ihtiyaç duyduğu malzemelerin doğru miktarda, doğru yerde, doğru zamanda ve doğru maliyetle bulundurulmasını sağlamaktır. Stok, işletmelerin en büyük maliyet kalemlerinden biridir. Stoklarını etkin şekilde yöneten kurumlar rekabet avantajı sağlar. Yanlış stok yönetimi ise para veya satış kayıplarına yol açar.

Aşırı düzeylerdeki stoklar, pek çok tedarik zinciri ve üretim probleminin de üzerini örter...

görsel: optimumplanlama.com

Stok yönetiminin temel amaçları nelerdir?

Stokların etkin şekilde yönetilmesi, işletmenin rekabetçiliğini artırmaya yönelik pek çok yaklaşımı ve faaliyeti içermektedir. Bu doğrultudaki temel amaçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Müşteri talebini kesintisiz biçimde karşılamak
• Üretim sürecinde malzeme akışını garanti altına almak
• Fazla stoktan kaynaklanan maliyetleri önlemek
• Yetersiz stok nedeniyle satış kayıplarını ve üretim duruşlarını engellemek
• Sermayeyi etkin kullanarak işletme kârlılığını artırmak

Tedarik zinciri yönetimi kapsamında işletmelerin stok bulundurması gereklidir. Belli durumlarda stok düzeylerinin ihtiyacın ötesine geçmesi de söz konusu olacaktır. Aşağıda sıralanan faktörler, ihtiyacın ötesinde stok tutulmasını gerektirebilir:

• Satın almada ve üretimde ölçek ekonomisinden fayda sağlanması
• Müşterilerin taleplerindeki belirsizliklerden etkilenmemek
• Tedarikçilerin teslimat miktarlarındaki belirsizliklerden etkilenmemek
• Fiyatlamaların değişeceğine dair söylentiler
• Üretimi dengeleme ihtiyaçları, vb.

Şirketler özelinde, yukarıdaki listeye pek çok faktör eklenebilecektir. Stok düzeylerini etkileyen faktörlerin çokluğu, stokların etkin şekilde yönetimini zorlaştırmaktadır.

Stok segmentasyonu nedir?

Stok segmentasyonu, stokların belirli kriterlere göre gruplandırılmasıdır. Bu sayede, her bir stok grubunun özellikleri ve ihtiyaçları daha iyi anlaşılabilir. Stok segmentasyonu, stok yönetiminde daha etkili kararlar alınmasına yardımcı olur.

Şirketlerin stokları aşağıdaki gibi segmentlere ayrılabilir:

Stok analiz yöntemleri nelerdir?

Stok yönetiminde doğru kararlar almayı ve verimliliği artırmak için çeşitli analiz yöntemleri kullanılır. Bu yöntemler, malzeme ve ürünlerin sınıflandırılmasını kolaylaştırır, planlama ve kontrol süreçlerinde yol gösterir:

Yukarıdaki yöntemlerin belli kombinasyonları da (ABC-XYZ Analizi, vb.) sıklıkla uygulanmaktadır. Bu yöntemler sayesinde stoklara öncelik verme, kontrol seviyelerini belirleme ve kaynakları etkin kullanma mümkün hale gelir. Stok analiz yöntemleri, stok yönetiminin temel taşlarından biridir ve işletmelerin rekabet gücünü artırmada önemli rol oynar.

Stokların yönetimindeki zorluklar nelerdir?

Stok yönetiminde karşılaşılan zorlukların temelinde müşteri ve tedarikçi tarafındaki belirsizlikler ve değişkenlikler ile çeşitli operasyonel ve sermaye maliyetleri yer alır. Bu zorluklar, bir taraftan güvenilir tahminler ve öngörüler oluşturmayı, diğer taraftan da doğru ve etkin planlama yapılarak aşılabilir.

Hizmet düzeyi, işletmelerin talepleri karşılama başarısıdır. İhtiyaç anında stok bulunurluğu ile doğru orantılıdır. Şirketin satışlarının artmasını veya azalmasını doğrudan etkiler. Bu sebeple işletmelerin rekabetçiliğini artırmada önemli bir göstergedir.

Stok maliyetleri, stok oluşturma ve bulundurma sebebiyle oluşur. Stok satın alımı, üretimi, depolanması süreçlerinden, fırsat maliyetlerinden ve genel giderlerden kaynaklanır.

Hizmet düzeyini sağlamak ile stok maliyetleri arasındaki ödünleşmelerin (trade-offs) şirket özelinde kararlaştırılması gerekir.

Stok yönetiminde amaç, hizmet düzeyi beklentilerini karşılayan ve toplam maliyetleri düşük tutan stok düzeyleri belirlemek ve bu düzeyleri sağlamaktır.

İşletmeler stok tutma ve tutmama maliyetlerini doğru şekilde kıyaslamak zorundadır.

Stok optimizasyonu nasıl yapılır?

Stok optimizasyonu, stok seviyelerinin işletmenin ihtiyaçlarına ve hedeflerine en uygun şekilde ayarlanmasıdır. Bu süreç, stok maliyetlerini minimize ederken hizmet düzeyini maksimize etmeyi amaçlar. Stok optimizasyonunda iki önemli karar stoğun ne zaman ve hangi miktarda oluşturulacağıdır. Bu kararlar için çeşitli yöntemler ve araçlar kullanılabilir:

Stok yönetimi ve optimizasyonunda her kurum için geçerli olabilecek temel bazı uygulamalar vardır.

Ancak satış, üretim ve satın alma stratejileri, ürünlerin ve proseslerin özellikleri, tedarik zinciri operasyonları ve ilişkileri, müşteri ve tedarikçi beklentileri, geleceğe ilişkin aksiyonlar ve varsayımlar doğrultusunda stokların nasıl optimize edileceği kurumun özelinde değerlendirilmesi gereken bir konudur.

Bu ve benzeri faktörler ve öncelikler, stok yönetimi süreç sistematiklerinin kurum bünyesinde 'terzi işi' veya 'ısmarlama' kurgulanmasını gerekmektedir.

görsel: pexels.com

Stok Yönetimine Yönelik Optimum Planlama Hizmetleri Nelerdir?

Optimum Planlama, Stok Yönetimi ve Optimizasyonu süreçlerinin kuruma özel yapılandırılması ve ilgili araçları geliştirme konusunda uygulamalı eğitimler ve danışmanlık hizmetleri sunmaktadır.

Stok optimizasyonu bakış açısının kazandırılması ve kurum içerisinde hizalanma için öncelikli olarak kuruma özel workshop uygulanmasını tavsiye ediyoruz.

Stok Yönetimi süreçleri ile bağlantılı hizmet başlıklarımız aşağıdaki gibidir.

Kurumunuza özel eğitim düzenlemek veya açık eğitime katılmak için teklif talebi oluşturunuz.